به نقل از «قدس آنلاین»

وقف یک آبخوری قدیمی به موزه حرم مطهر رضوی/ وقتی کتیبه های یک شی تاریخی ۸۰۰ ساله توسط دو سنگ تراش ساخته می شود

تاریخ انتشار: ۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۶۳۷۲۶۰

واژه « سنگاب» اسم مرکب و به معنی ظرف و دوستکامی بزرگ است، سنگاب‌ها در واقع نوعی ظروف سنگی بسیار بزرگ بودند که از سنگ یکپارچه تراشیده می‌شدند، در گذشته سنگاب‌ها را در مکان‌های عمومی مانند بازار، مسجد یا تکیه می‌گذاشتند و در واقع حکم آبخوری‌های عمومی را داشتند.

ویژگی‌های شاخص سنگاب خوارزمشاهی وقف شده در موزه آستان قدس رضوی

سنگاب خوارزمشاهی روزگاری در صحن حرم امام رضا (ع) قرار داشت، این سنگاب به شکلی کروی به ارتفاع ۱۱۰ سانتی متر ساخته شده و بر روی آن حجاری‌های زیبایی به چشم می‌خورد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بر روی لبه سنگاب، جای ۱۶ نیم دایره حفره‌ای شکل وجود دارد که در واقع مکانی برای گذاشتن ظروف آبخوری بوده، در کف ظرف بزرگ سنگاب نیز سوراخی تعبیه کرده‌اند که آب اضافی و باقی مانده از آن خارج شود.

بررسی نوشته‌های روی این سنگاب ما را با تاریخچه آن آشنا می‌کند، چندین تاریخ بر روی این آبخوری ۷۰۰ ساله دیده می‌شود که نشان از زمان آغاز و اتمام ساخت آن دارد، همچنین دیدن نام‌های سلطان محمد خوارزمشاه و وزیرش محمد بن مسعود، خبر از دوره تاریخی این سنگاب می‌دهد.

ضخامت بدنه‌ سنگاب خوارزمشاهی در ناحیه‌ لبه ۵.۱۴ سانتی‌متر و روی آن سوراخ‌هایی روی بدنه‌ آن وجود دارد که نشانگر برداشت آب در ارتفاع‌های متفاوت بوده است.

سوراخی در کف سنگاب برای خروج باقی‌مانده‌ آب تعبیه و روی بدنه‌ آن نیز با کتیبه‌ها و نقوش گیاهی و هندسی زیبا حجاری و تزیین شده است.

این ظرف سنگی دارای تاریخ‌های ۵۹۷ و ۶۱۰ هجری بوده که با بررسی نوع خط و متن کتیبه‌ها و وقایع تاریخی این دوره مشخص می‌شود که کار ساخت سنگاب در این سال به سفارش محمد بن حیدر موسوی شروع شده، همچنین، در ردیف نخست کتیبه‌های فوقانی شامل احادیث که تاریخ آن ۵۹۷ هجری قمری و ردیف دوم نیز در همین زمان ساخته می شود.

وقتی کتیبه های یک شی تاریخی ۸۰۰ ساله توسط دو سنگ تراش ساخته می شود

محمد و احمد سنگ‌تراش حجاری سنگ تراشانی بودند که در زمان خوارزمشاهیان زندگی می کردند و کتیبه‌های این آبخوری قدیمی را ساختند، اما از اینکه چرا در زمان پادشاهان خوارزمشاهی این سنگاب به این دو برادر برای تراشیدن کتیبه‌های رویش سفارش داده شده است سندی موجود نیست، در حال حاضر وقف‌نامه این سنگاب موجود است اما نام واقف برروی آن نوشته نشده و از وقف‌های اولیه به موزه آستان قدس رضوی به شمار می‌رود.

در حدفاصل سال‌های پس از ۶۰۰ هجری دوباره بر روی اثر تاریخی ذکر شده کارهایی صورت گرفته و در تاریخ ۶۱۰ هجری اتمام یافته است.

این سنگاب در ورودی تالار موزه‌ مرکزی آستان قدس رضوی در معرض نمایش عموم قرار گرفته است، زیرا این سنگاب که حدود دو تن وزن دارد، به منظور دید بهتر برای بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به آثار نفیس تاریخی، از محل خود در یکی از ویترین‌های موزه تاریخ مشهد خارج شده و به تالار ورودی موزه‌ مرکزی حرم مطهر رضوی انتقال یافته است.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: موزه آستان قدس رضوی کتیبه ها بر روی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۶۳۷۲۶۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شرحی بر قدیمی‌ترین فهرست‌نامه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی/خدمتی به گذشته، امروز و آینده

وقتی درباره فهرست منابع یک کتابخانه صحبت می‌کنیم، بیشتر ما درک اندکی از موضوع صحبتمان در این باره داریم و تقریباً می‌دانیم فهرست یک کتابخانه، لیست منظمی از کتاب‌ها و سایر مدارک موجود در آن است و همان‌طور که فهرست یک کتاب نشان‌دهنده محتویات داخل آن است، فهرست کتابخانه نیز منابع موجود در آن را معرفی می‌کند. این فهرست منظم در گذشته شبیه سیاهه‌ای بوده که ممکن است ما از وسایل داخل یک مکان بنویسیم، اما در حال حاضر این فهرست شامل اطلاعات متعدد و متنوعی از قبیل نام نویسنده، عنوان، ویرایش، ناشر، تاریخ انتشار، مشخصات ظاهری، موضوع و محل بایگانی مدرک مورد نظر است. اطلاعاتی که سهولت دسترسی مراجعان به یک اثر را نه تنها با نام کتاب که به کمک سایر اطلاعات آن مانند نام نویسنده یا موضوع، ممکن می‌کند. همان‌طور که گفته شد، از گذشته‌های دور، گردانندگان کتابخانه‌ها یا صاحبان آن‌ها فهرست‌هایی از منابع موجود در آن‌ها تهیه می‌کرده‌اند. عملی که در کتابخانه‌های کشورهای اسلامی نیز انجام شده است. از فهرست‌های گذشته مانند فهرست کتابخانه مأمون عباسی فقط نامی در متون آمده، اما اینکه این فهرست‌ها به چه شکل تهیه شده و یا شامل چه کتاب‌هایی بوده، مطلبی در اختیار پژوهشگران نیست.

کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا(ع)

ازجمله سیاهه‌هایی که باقی مانده، فهرست کتاب‌های کتابخانه آستان قدس رضوی است. کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های جهان اسلام است که آثار آن از گذشته مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران بوده است.  بر کسی پوشیده نیست که این کتابخانه به دلیل همجواری با حرم مطهر امام رضا(ع) و موقوفات بسیار آن شکل گرفته و رشد کرده و به عظمت امروزش رسیده است. حضور همین کتب وقفی موجب شکل‌گیری فهرست‌های متعدد از منابع این کتابخانه شده است. اهمیت این فهرست‌ها از این نظر است که می‌توان گفت آن‌هاتنها فهرست‌های به‌جامانده از کتابخانه‌ها در ایران قدیم هستند. از کتابخانه‌های دوره صفویه فهرست‌هایی با این مشخصات فعلاً موجود نیست و از دوره قاجار نیز فقط چند فهرست داریم که قابل مقایسه با فهرست‌های کتابخانه آستان قدس هستند. الهه محبوب در مقاله «فهرست‌های کتابخانه آستان قدس رضوی از صفویه تا قاجار» فهرست‌های موجود از کتابخانه آستان قدس را به چند دسته تقسیم کرده و به ذکر موارد مهم این فهرست‌ها در سه دوره زمانی صفویه، افشاریه و قاجار پرداخته است.

قدیمی‌ترین سیاهه کتاب‌های کتابخانه رضوی

براساس این گزارش، قدیمی‌ترین فهرست این مجموعه متعلق به سال‌های 1007 تا 1010 هجری قمری است. در این فهرست که با عنوان «تفسیر تحویل صاحب جمعان بیوتات روضه منوره...» آغاز شده، موجودی کتابخانه به تفکیک آمده است. نویسنده فهرست گویی بیشتر به خصوصیات ظاهری کتاب‌ها توجه کرده و آن‌ها را به صورت قرآن‌های جلددار، بدون جلد، کتب جلددار، کتب بدون جلد، تفاسیر، سی‌پاره‌ها و مصاحف و سایر کتب دسته‌بندی کرده است. این فهرست همچنین صورتی از اموال کتابخانه شامل رحل‌های موجود در حرم مطهر و کتابخانه و سی‌پاره‌دان‌ها را در خود دارد. در هر مورد، قطع، تعداد سطور، خصوصیات خطی، نوع ،و نوع تذهیب و همچنین نام واقف آمده است. گاهی شروط وقف کتاب نیز در فهرست ذکر شده است. کتابدار غیر از این اطلاعات به شرح امانت نیز پرداخته است. این نشان می‌دهد کتابدار با توجه به این فهرست، کتاب را به امانت و یا از مکان مربوط تحویل می‌گرفته: «قرآن وقفی مسماه زهراباجی مشروط بر آنکه در شرفیه مخصوص سلطان حیدرمیرزا در حرم تلاوت نمایند».

فهرستی از علوم کثیره موجود و مخزون

فهرست متعلق به دوره افشاریه سندی است در 28صفحه که کاتب آن به ذکر تعداد کتب و خصوصیات آن‌ها پرداخته است. در این فهرست نام کتب قرآن، فهرست خطوط ائمه(ع) و کتب وقفی و امانی و همچنین فهرست کتب وقفی شاه‌عباس با عنوان «بندگان سکندر نشان» آمده است. دیگر فهرست مشهور کتابخانه آستان قدس رضوی فهرست‌های موجود در دوره قاجار است. برخی از این‌ها به دستور متولیان و به صورت کتابچه مستقل و یا همراه با سایر موجودی کل حرم (مثل فهرست دفتر عضدالملکی) تهیه شده و یا در کتب افرادی که از کتابخانه بازدید کرده‌اند به‌طور خلاصه (سفرنامه خانیکوف) و یا مفصل (مطلع‌الشمس) آمده‌اند. «مطلع‌الشمس» یکی از کتاب‌های نوشته شده توسط «محمدحسن اعتمادالسلطنه» ملقب به «صنیع‌الدوله» است. این کتاب در سه جلد نگاشته شده و موضوع آن، گزارش یکی از سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به شهر مشهد است. اما جلد دوم این کتاب در این گزارش مورد توجه ماست که به مشهد و آستان مقدس علی بن موسی‌الرضا(ع) اختصاص دارد و در آن به مشهد، آثار و ابنیه حرم مطهر و کتیبه‌های آن و شرح حال بزرگان شهر می‌پردازد و در پایان، فهرست جامعی از کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در آن گردآوری شده است. این فهرست در زمان تولیت میرزا سعیدخان مؤتمن الملک به سال 1296ه.ق تنظیم شده است. اعتماد السلطنه در مقدمه فهرست، چگونگی یافتن فهرست را شرح داده: «درحین تألیف جلد ثانی کتاب مطلع‌الشمس، فهرست جمیع نسخه‌ای که فعلاً در کتابخانه مبارکه حضرت امام ابوالحسن علی بن موسی‌الرضا علیه الصلوةوالسلام از علوم کثیره موجود و مخزون است بدست آمده، اگر چه صورت آن فهرست چندان مصحح نبود ولی به قدر می‌شود منقح ساخته ثبت و الحاق آن پرداخته شد». البته نویسنده در این فهرست تنها نام و موضوع کتاب‌ها را آورده و ظاهراً آن را از روی فهرس‌تهای کتابخانه یادداشت‌برداری کرده است.

خدمتی به گذشته، امروز و آینده

 فهرست‌های فوق نشان می‌دهد کتابخانه آستان قدس رضوی از همان آغاز شکل‌گیری دارای نظمی خاص در ساماندهی بوده و افرادی آشنا به امور نسخه‌شناسی بوده‌اند که این فهرست‌ها را تهیه می‌کرده‌اند. جز این، فهرست کتب می‌توانند ما را به جهان اندیشه‌ای مردمان در گذشته برسانند. درواقع فهرست‌نویسان تنها به مردمان دوره خود خدمت نمی‌کنند و به نوعی به آیندگان نیز سود می‌رسانند. اینکه در آن روزگاران چه کتبی نوشته می‌شده و مورد توجه علما و اندیشمندان بوده و مردمان نیز بیشتر چه کتبی را اهدا و وقف می‌کرده‌اند. دیگر نکته مهم در این فهرست‌ها شرح ویژگی جلدها و تذهیب و خط کتب است که می‌تواند در خصوص هنر مجلدسازی و تذهیب اطلاعاتی را در اختیارمان بگذارد. نام و جایگاه واقفان نیز چهره اجتماعی مردمان آن روزگار را ترسیم می‌کند.

آزاده خلیلی